Τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων του αρχαίου οικισμού στο Καραμπουρνάκι κάλυπτε κατά κύριο λόγο η κεραμική που παραγόταν είτε στην ίδια τη θέση είτε στην ευρύτερη περιοχή του σημερινού βορειοελλαδικού χώρου. Τα εγχώρια αγγεία που έχουν έλθει στο φως έως σήμερα συνιστούν ένα ήδη τεράστιο σύνολο, η μελέτη του οποίου αποκαλύπτει διαρκώς νέα στοιχεία όχι μόνο για την κεραμική παραγωγή της περιοχής, αλλά και για μια σειρά κοινωνικών και οικονομικών πρακτικών του πληθυσμού που έζησε στον οικισμό κατά της διάφορες περιόδους της ιστορίας του. Το σύνολο αυτό περιλαμβάνει διάφορες κεραμικές κατηγορίες, που μαρτυρούν τη χρήση διαφορετικών τεχνικών κατασκευής και διακόσμησης και σχετίζονται αφενός με διαφορετικές χρονολογικές φάσεις και αφετέρου με διαφορετικές πρακτικές και πιθανότατα και συμβολικές λειτουργίες.

Τα σχήματα της χονδροειδούς κεραμικής διακρίνονται από έντονη τυποποίηση ως προς τη μορφή τους και περιορίζονται σε πίθους, που μπορεί να φέρουν ανάγλυφη σχοινοειδή διακόσμηση, αβαθείς λεκάνες-ιγδία και μόνωτες ή δίωτες χύτρες (εικ. 1-3). Σπανίως οι εξωτερικές επιφάνειες των χυτρών είναι στιλβωμένες. Ορισμένες φέρουν εμπίεστη διακόσμηση στη(/ις) λαβή(/ές) τους ή εγχάρακτη διακόσμηση στο στόμιο και/ή στο σώμα τους. Αν και ένα μέρος των αγγείων αυτών εντάσσεται στη λεγόμενη «θρακική κεραμική», θα πρέπει να διευκρινιστεί πρώτον, πως τα μαγειρικά σκεύη από το Καραμπουρνάκι δεν ανήκουν σύνολό τους στη συγκεκριμένη κατηγορία και δεύτερον, ότι η τελευταία περιλαμβάνει και άλλα σχήματα, όπως μόνωτα κύπελλα και πρόχους.

Η λεπτή κεραμική περιλαμβάνει τόσο χειροποίητα όσο και αγγεία που έχουν κατασκευαστεί εν μέρει ή πλήρως στον τροχό. Τη χαρακτηριστικότερη κατηγορία χειροποίητης κεραμικής της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου απαρτίζουν αγγεία τεφρής ή καστανής απόχρωσης, συνήθως με στιλβωμένες επιφάνειες, που μπορεί να φέρουν απλή εχγάρακτη ή εμπίεστη διακόσμηση (εικ. 4). Πρόκειται κυρίως για οπισθότμητες πρόχους με κυλινδρική ή «στριφτή» λαβή και φιαλόσχημα με οριζόντιες τριγωνικές λαβές ή σπανιότερα με μία ή δύο κάθετες λαβές, ενίοτε με κομβιόσχημες αποφύσεις. Μεταξύ των χειροποίητων αγγείων, γραπτή διακόσμηση παρουσιάζει μόνο μια ομάδα μόνωτων φιαλόσχημων με προχοή, του 8^ου αι. π.Χ., τα οποία φέρουν συστάδες ομόκεντρων ημικυκλίων, αποδοσμένων με χρώμα ματ υφής (εικ. 5). Γεωμετρικά γραμμικά και καμπύλα μοτίβα απαντούν και στην «ασημίζουσα κεραμική», τα αγγεία της οποίας είναι στην πλειονότητά τους κατασκευασμένα, εν μέρει ή πλήρως, στον τροχό (εικ. 6). Η κατηγορία αυτή αντιπροσωπεύεται στον οικισμό κυρίως από πιθαμφορείς, λέβητες, πρόχους και λεκάνες, που διακοσμούνται με γραπτά ιώδη μοτίβα πάνω σε χρυσίζον ή σπανιότερα ερυθρωπό επίχρισμα. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις το χρυσίζον επίχρισμα δεν συνοδεύεται από καμία άλλη διακόσμηση.

Η μεικτή τεχνική κατασκευής που έχει χρησιμοποιηθεί στα μεγάλα αγγεία της «ασημίζουσας» κεραμικής (εν μέρει στον τροχό, εν μέρει στο χέρι) απαντά και σε μια σειρά οινοχοών με οπισθότμητο ή ενιαίο στόμιο, κυλινδρικό λαιμό, σφαιρικό σώμα και απλή ταινιωτή ή διπλή ή τριπλή λαβή (εικ. 7). Οι περισσότερες από αυτές τις οινοχόες, το ύψος των οποίων συχνά ξεπερνά τα 25 εκ., διακοσμούνται με πλατιές οριζόντιες ή σπανιότερα κυματοειδείς ταινίες, που αποδίδονται με θαμπό και άνισα κατανεμημένο υάλωμα. Ορισμένες, ωστόσο, είναι ολόβαφες, ενώ μερικές φορές τα δύο αυτά διακοσμητικά συστήματα συνδυάζονται στο ίδιο αγγείο. Η παραγωγή αυτής της ομάδας οινοχοών, που με βάση την παρουσία ελαττωματικών παραδειγμάτων θα πρέπει να αποδοθεί στον ίδιο οικισμό, φαίνεται ότι ξεκινά από την Ύστερη Γεωμετρική εποχή και συνεχίζεται κατά την επόμενη περίοδο. Στενή σχέση με την παραπάνω ομάδα παρουσιάζει μια σειρά από μικρότερου μεγέθους, εξ ολοκλήρου τροχήλατες οινοχόες και όλπες, που είναι επίσης ολόβαφες ή διακοσμημένες με ταινίες (εικ. 8). Η κατηγορία στην οποία ανήκουν αυτά τα αγγεία κυριαρχεί στον οικισμό των πρώιμων Αρχαϊκών χρόνων και περιλαμβάνει επιπλέον σκύφους, φιαλόσχημα με προχοή, λέβητες και λεκάνες (εικ. 9). Από την κατηγορία αυτή θα πρέπει να προέκυψε, πιθανότατα κατά τη διάρκεια του 7^ου αι. π.Χ., και η λεγόμενη «ωοκέλυφη κεραμική», που, όπως μαρτυρούν τα κατάλοιπα ενός κεραμικού εργαστηρίου, παραγόταν, μεταξύ άλλων θέσεων, και στο Καραμπουρνάκι. Στο ρεπερτόριο της «ωοκέλυφης κεραμικής» κυριαρχούν τα ανοιχτά ημισφαιρικά αγγεία με μια ταινιωτή ή δύο κυλινδρικές οριζόντιες λαβές, τα οποία κατασκευάζονταν σε διάφορα μεγέθη (δ. χείλους περίπου μεταξύ 10-30 εκ.) (εικ. 10).

 

Εάν τα μικρότερα παραδείγματα υπήρξαν αγγεία πόσης, τα μεγαλύτερα, που ενίοτε φέρουν προχοή, θα πρέπει να χρησίμευσαν για την παρασκευή και το σερβίρισμα τροφών στερεής ή παχύρρευστης μορφής. Το δεύτερο συχνότερο σχήμα αυτής της κατηγορίας είναι η όλπη (εικ. 11), το ύψος της οποίας δεν ξεπερνά τα 15 εκ., ενώ σπανιότερα απαντούν το κύπελλο, η οινοχόη και η αρύταινα με κοντή λαβή.

Η εγχώρια τροχήλατη κεραμική από το Καραμπουρνάκι περιλαμβάνει και μια σχετικά μικρή ποσότητα γκρίζων αγγείων της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου, κυρίως μόνωτα κύπελλα (εικ. 12). Από τον προχωρημένο, ωστόσο, 6^ο αι. π.Χ., εμφανίζεται μια νέα κατηγορία τεφρής τροχήλατης κεραμικής, τα αγγεία της οποίας διακοσμούνται συνήθως με οριζόντιες ή κατακόρυφες γραμμώσεις που έχουν γίνει με στιλβωτήρα (εικ. 13). Τα σχήματα αυτής της κατηγορίας είναι ο κάνθαρος, ο λέβης, ο κιονωτός κρατήρας, η πρόχους, η υδρία, αλλά και το εξάλειπτρο. Κατακόρυφη στίλβωση απαντά και σε μια ιδιότυπη ομάδα τροχήλατων οπισθότμητων οινοχοών με σφαιρικό σώμα, ο λαιμός και η λαβή των οποίων καλύπονται με πορτοκαλόχρωμο ή καστανό υάλωμα (εικ. 14). Οι οινοχόες αυτές, γνωστές στη βιβλιογραφία και ως «κολοκύθες», χρονολογούνται μέσα στο δεύτερο μισό του 6^ου αι. π.Χ., αναπαράγουν όμως τη μορφή και εν μέρει και τη διακόσμηση πρωιμότερων χειροποίητων στιλβωμένων αγγείων, η παραγωγή των οποίων ξεκινά από την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου.

Παράλληλα με τις προαναφερθείσες κεραμικές κατηγορίες, στο Καραμπουρνάκι βρίσκονται, αν και με μικρότερη συχνότητα, και εγχώριας κατασκευής αγγεία που ακολουθούν πρότυπα από τη νότια και την ανατολική Ελλάδα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ενώ μερικές φορές τα πρότυπα αυτά αναπαράγονται πιστά, στις περισσότερες περιπτώσεις συνδυάζονται μεταξύ τους ή με τοπικές παραδόσεις, σε «υβριδικές» πρωτότυπες κατηγορίες. Κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, εκτός από την «ασημίζουσα» κεραμική, απαντούν και πιστές μιμήσεις ευβοϊκών κυρίως αγγείων με γεωμετρικά μοτίβα (εικ. 15). Κατά την Αρχαϊκή, αντιθέτως, εποχή ισχυρότερες είναι οι επιδράσεις από την ανατολική Ελλάδα και, από τον 6^ο αι. π.Χ., και από την Κόρινθο. Στην ανατολική Ελλάδα παραπέμπουν τα αγγεία της λεγόμενης «Χαλκιδικιώτικης κεραμικής» (κοτύλες, οινοχόες, υδρίες, κρατήρες, λεκάνες και σιπύες), που διακοσμούνται με απλές ή κυματοειδείς ταινίες, ενίοτε συνδυασμένες με φυτικά μοτίβα (εικ. 16). Η κορινθιάζουσα παραγωγή περιλαμβάνει μια ομάδα από οινοχόες, κοτύλες και εξάλειπτρα που ακολουθούν πιστά κορινθιακά πρότυπα, τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς τη διακόσμησή τους (εικ. 17). Περιλαμβάνει όμως και την ομάδα των «κοτυλών με πουλιά» (εικ. 18), που είναι γνωστή μόνο από την κεντρική Μακεδονία, όπως και μια σειρά εξαλείπτρων που αποκλίνουν σημαντικά από τα κορινθιακά αγγεία αυτού του σχήματος (εικ. 19). Εκτός από τα τεφρά στιλβωμένα που αναφέρθηκαν παραπάνω, έχουν βρεθεί και εξάλειπτρα ημιβαφή ή ολόβαφα, που, όπως και τα τεφρά, διακρίνονται από έντονη ποικιλομορφία.

Εξαιρετικά σπάνια στο Καραμπουρνάκι είναι τα εγχώριας παραγωγής αγγεία με εικονιστικές παραστάσεις. Με εξαίρεση τις ζωφόρους ζώων που διακοσμούν ορισμένα κορινθιάζοντα αγγεία, οι μοναδικές άλλες γνωστές παραστάσεις απεικονίζουν σκηνές κυνηγιού και διακοσμούν έναν αρχαϊκό κιονωτό κρατήρα (εικ. 20). Εξίσου μοναδικό είναι και το πλαστικά αποδοσμένο πτηνό που έχει προσκολληθεί στη λαβή μιας αρχαϊκής πρόχου (εικ. 21).

 

Βιβή Σαριπανίδη